در سال یازدهم هجرت رسول اكرم(ص)در آخرین سفرحج(درعرفه)،در مكه و در غدیرخم،در مدینه قبل از بیمارى و بعد از آن در جمع یاران و یا در ضمن ‏سخنرانى عمومى،با صراحت و بدون هیچ ابهام،از رحلت ‏خود خبر داد.چنان كه قرآن رهروان رسولخدا(ص) را آگاه ساخته بود كه ‏پیامبر هم در نیاز به خوراک و پوشاک و ازدواج و وقوع بیمارى و پیرى مانند دیگر افراد بشر است و همانند آنان خواهد مرد. پیامبر اكرم (ص) یک ماه قبل از رحلت فرمود:
"فراق نزدیک شده و بازگشت ‏به سوى خداوند است.نزدیک است فراخوانده شوم و دعوت حق را اجابت نمایم و من دو چیز گران در میان شما مى ‏گذارم و مى ‏روم:كتاب خدا و عترتم،و خداوند لطیف و آگاه به من خبر داد كه این دو هرگز از یكدیگر جدا نشوند تا كنار حوض كوثر برمن ‏وارد شوند.پس خوب بیندیشید چگونه با آن دو رفتار خواهید نمود".
در حجه ‏الوداع در هنگام رمى‏ جمرات فرمود: “مناسک خود را از من ‏فرا گیرید، شاید بعد از امسال دیگر به حج نیایم و هرگز مرا دیگر در این جایگاه نخواهید دید."
روزى به آن حضرت خبر دادند كه مردم از وقوع مرگ شما اندوهگین ‏و نگرانند.پیامبر در حالى كه به فضل بن عباس و على بن ‏ابی‌‏طالب(ع) تكیه داده بود به سوى مسجد رهسپار گردید و پس ازدرود و سپاس پروردگار،فرمود:"به من خبر داده‏ اند شما از مرگ ‏پیامبر خود در هراس هستید. آیا پیش از من، پیامبرى بوده است كه‏ جاودان باشد؟! آگاه باشید،من به رحمت پروردگار خود خواهم ‏پیوست و شما نیز به رحمت پروردگار خود ملحق خواهید شد."
روزی دیگر پیامبر(ص)با کمک علی(ع) و جمعی از یاران خود به قبرستان بقیع رفت و برای مردگان طلب آمرزش کرد.سپس رو به علی(ع) کرد و فرمود:" کلید گنجهای ابدی دنیا و زندگی ابدی در آن، در اختیار من گذارده شده و بین زندگی در دنیا و لقای خداوند مخیر شده ام، ولی من ملاقات با پروردگار و بهشت الهی را ترجیح داده ام."
در چند روز آخر از زندگى رسول اكرم(ص) آن بزرگوار در مسجد پس از انجام نماز صبح فرمود:
"اى مردم! آتش فتنه‏ ها شعله ‏ور گردیده و فتنه‏ ها همچون پاره ‏هاى امواج تاریک شب روى آورده است.من در روز رستاخیز پیشاپیش شما هستم و شما در حوض کوثر بر من در می آئید. آگاه باشید که من درباره ثقلین از شما می پرسم،پس بنگرید چگونه پس از من درباره آن دو رفتار می کنید،زیرا که خدای لطیف و خبیر مرا آگاه ساخته که آن دو از هم جدا نمی شوند تا مرا دیدار کنند. آگاه باشید که من آن دو را در میان شما به جای نهادم
)کتاب خدا و اهل بیتم).بر ایشان پیشی نگیرید که از هم پاشیده و پراکنده خواهید شد و درباره آنان کوتاهی نکنید که به هلاکت می رسید".
آنگاه پیامبر(ص) با زحمت به سوی خانه اش به راه افتاد.مردم با چشمانی اشک آلود آخرین فرستاده الهی را بدرقه می کردند.در آخرین روزها پیامبر به علی(ع) وصیت نمود که او را غسل و کفن کند و بر او نماز بگزارد. علی (ع) که جانش با جان پیامبر آمیخته بود، پاسخ داد:"ای رسولخدا،می ترسم طاقت این کار را نداشته باشم ."
پیامبر(ص) علی(ع) را به خود نزدیک کرد.آنگاه انگشترش را به او داد تا در دستش کند.سپس شمشیر، زره و سایر وسایل جنگی خود را خواست و همه آنها را به علی سپرد.
فردای آن روز بیماری پیامبر(ص) شدت یافت اما او در همین حال نیز اطرافیان خود را درباره حقوق مردم و توجه به مردم سفارش میکرد.سپس به حاضران فرمود:"برادر و دوستم را بخواهید به اینجا بیاید." ام سلمه، همسر پیامبر گفت:"علی را بگویید بیاید. زیرا منظور پیامبر جز او کس دیگری نیست."هنگامی که علی(ع) آمد،پیامبر به او اشاره کرد که نزدیک شود. آنگاه علی(ع) را در آغوش گرفت و مدتی طولانی با او راز گفت تا آنکه از حال رفت و بیهوش شد.با مشاهده این وضع، نواده های پیامبر (ص) حسن و حسین (ع) به شدت گریستند و خود را روی بدن رسول خدا افکندند.علی (ع)خواست آن دو را از پیامبر(ص) جدا کند.پیامبر(ص)به هوش آمد و فرمود:
"علی جان آن دو را واگذار تا ببویم و آنها نیز مرا ببویند،آن دو از من بهره گیرند و من از آنها بهره گیرم".
سرانجام پیامبر(ص) هنگامی که سرش بر دامان علی(ع) بود،جان به جان آفرین تسلیم کرد.
جلوه هایی از حقیقت وجودی نبی اکرم(ص) در قرآن کریم
ازعایشه پرسیدند:اخلاق پیامبر چگونه بود؟ پاسخ داد:خلق وخوی پیامبر(ص(،قرآن بود شخصیت جامع و چند بعدی پیامبر اسلام و كمال و عظمت معرفتی،اخلاقی و وجودی آن بزرگوار،قرآن مجسم و ناطق است كه به عنوان نماد مطلق و تام انسان كامل در میان آدمیان،حجت و الگویی ماندگار می باشد.
اگر قرآن كریم،كلام تشریعی حضرت حق است،پیامبر اكرم(ص) كلمه الله الاعظم و كلام تكوینی خدا است.اگر قرآن كتابی است با حقایق جاودانه و همیشگی،پیامبر اكرم(ص)نیز حقیقتی عینی و جاودانه است.اگر قرآن بطون و لایه های معنایی و مصداقی عمیق و گسترده ای دارد كه تلاش برای كشف آن حقایق باید استمرار داشته باشد،پیامبر اكرم(ص) نیز ذخیره ای تمام نشدنی و حقیقتی است عینی و انسانی،كه شناخت ابعادمختلف شخصیت ایشان و دستیابی به عمق سیره،سلوک و سنت آن حضرت به جهاد و اجتهادی مستمر نیازمند است.اگر نیاز بشریت به قرآن هرگز پایان نمی یابد و تكامل علمی و اجتماعی انسان،نیاز او را به حقایق قرآن كریم نه تنها كاهش نمی دهد كه روزافزون می سازد،نیاز انسان امروز و فردا به پیامبر اكرم(ص) و درس ها و آموزه های ایشان پایان ناپذیر است و اگر اسلام خاتم ادیان و قرآن خاتم كتب آسمانی است،پیامبر اكرم(ص)خاتم النبیاء و قله رفیع كمال انسانی است.او خلیفه الله الاعظم و واسطه ابدی نزول فیض الهی است كه: و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین. قرآن كریم نسخه مكتوب حقیقت نور محمدی(ص) است و پیامبر اكرم(ص) آینه تمام نمای صفات حسنای حق و نور مطلق خداوند متعال بر عالم و آدم.
پیامبراكرم(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمود: علی! كسی جز تو و من خدا را نشناخت و كسی جز خدا و تو مرا نشناخت و كسی جز خدا و من تو را نشناخت. شناخت و معرفت حضرت حق- جل و علا- در حد اعلایی كه برای غیرخدا میسر است، جز برای كسانی كه در كانون نور محمد(ص) و علی(ع) قرار دارند،امكان پذیر نیست،چرا كه این معرفت و شناخت معرفتی است شهودی و نه ذهنی،معرفتی است متناسب با اوج كمال و تعالی شناسنده، نه مدرسه ای و استدلالی. از آن سو نیز معرفت تام نبی(ص) و وحی(ع)جز برای حضرت حق،برای كسی حاصل نمی شود،چرا كه دیگران همه فروتر از این دو وجود مقدس-كه نور واحدی از منشأ واحدند- می باشند و دستیابی به معرفت تام آنان برایشان مقدور نخواهد بود.حضرت حق در قرآن كریم فراوان درباره پیامبر اكرم (ص) و معرفی ایشان سخن گفته است كه برای آشنایی با جایگاه عظیم نبی اكرم (ص) به این آیات باید مراجعه كرد:در قرآن كریم اطاعت خدا و پیامبر(ص) در كنار هم مطرح و اطاعت از رسولخدا،همان اطاعت خدا شمرده شده است. آزار و ایذا ی پیامبر اكرم (ص) موجب عذاب دردناک و لعنت خداوند در دنیا و آخرت تلقی شده و دوستی خداوند متعال مشروط به اطاعت از پیامبر اكرم(ص) گردیده است.خلق و خوی الهی پیامبر اكرم و رحمت و عطوفت آن حضرت مایه انسجام و وحدت مسلمانان به شمار آمده و با تعبیر و انک لعلی خلق عظیم،توصیف شده،تعبیری كه تنها درباره پیامبر به كار رفته است.پیامبر اكرم(ص) عامل رهایی و آزادی مردمان از زنجیرها و بندهای سخت معرفی شده است.
بندهایی كه از سویی خرافات و عادات زشت و از سوی دیگر ستمگران و سلطه جویان بر فكر و اندیشه و رفتار و حركت تعالی جویانه انسان ها ایجاد كرده اند.او عبدخدا معرفی شده است كه با عبودیت و بندگی ذات حق، به عالی ترین درجه عبودیت دست یافته و از همه تعلقات و وابستگی ها رها شده است.گستره فیض و لطف نبی اكرم نه تنها همه مردمان و آدمیان كه عالمیان را شامل شده و آن حضرت به عنوان رحمه للعالمین معرفی شده است…این توصیف ها گوشه ای از معرفی پیامبر(ص) در قرآن است كه مروری همراه با تأمل و درنگ در این آیات و دیگر آیات، می تواند آفاق و ابعاد شخصیت الهی نبی اكرم(ص) را برای ما روشن سازد.
علاوه بر این،برخی سوره های قرآن كریم اساساً در شأن پیامبر اكرم(ص) است و این غیر از سوره هایی است كه به وجود مبارك آن حضرت تأویل شده است.یس كه قلب قرآن كریم است و سرچشمه هایی از معرفت و حكمت از آن جاری است،به پیامبر اكرم (ص) منسوب است. سوره 47 قرآن کریم به نام نامی آن بزرگوار نام نهاده شده است:"محمد"(ص)،علاوه براین سوره فتح،سوره حجرات،سوره نجم،سوره مجادله،سوره تحریم،سوره قلم،سوره مزمل،سوره مدثر، سوره بلد،سوره ضحی،سوره شرح (انشراح)،سوره تین، سوره علق، سوره قدر،سوره كوثر برخی از سوره هایی است كه ناظر به شأن و جایگاه عظیم و مرتبه رفیع آن حضرت در پیشگاه خداوند متعال است.هر كدام از این سوره ها و آیات نورانی آن،مالامال از حرمت و لطفی است كه خالق متعال برای این برترین بنده مقرب خود قائل است.

در اینجا وصیت نامه امام مجتبی علیه السلام را که خطاب به برادر خود امام حسین علیه السلام است را می آوریم تا با گوش دل آخرین توصیه های امام خود را شنوا و سپس عامل باشیم.

و این هم وصیتی است که از امالی شیخ(ره) نقل شده که به برادرش امام حسین(ع) فرمود:
"هذا ما اوصی به الحسن بن علی الی اخیه الحسین بن علی:اوصی انه یشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له، و انه یعبده حق عبادته،لا شریک له فی الملک،ولا ولی له من الذل،و انه خلق کل شیء فقدره تقدیرا،و انه اولی من عبد،و احق من حمد،من اطاعه رشد،و من عصاه غوی،و من تاب الیه اهتدی.
فانی اوصیک یا حسین بمن خلفت من اهلی و ولدی و اهل بیتک ان تصفح عن مسیئهم،و تقبل من محسنهم،و تکون لهم خلفا و والدا،و ان تدفننی مع رسول الله صلی الله علیه و آله فانی احق به و ببیته،فان ابوا علیک فانشدک الله بالقرابة التی قرب الله عزوجل منک و الرحم الماسة من رسول الله صلی الله علیه و آله ان تهریق فی محجمة من دم،حتی نلقی رسول الله صلی الله علیه و آله فنختصم الیه و نخبره بما کان من الناس الینا بعده" ثم قبض (ع) .(1)
"این است آنچه وصیت می کند بدان حسن بن علی به برادرش حسین بن علی:وصیت می کند که گواهی دهد معبودی جز خدای یکتا نیست که شریک ندارد،او پرستش می کند او را بدان جهت که شایسته پرستش است،شریکی در سلطنت ندارد و سرپرستی از خواری برای او نیست،و براستی که هر چیزی را او آفریده و بخوبی و به طور کامل اندازه گیری آن را مقدر فرموده،و شایسته ترین معبود،و سزاوارترین کسی است که او را ستایش کنند،هر که فرمانبرداری او کند راه رشد را یافته،و هر کس که نافرمانیش کند به گمراهی و سرگشتگی افتاده و هر کس به سوی او بازگردد راهنمایی گشته است.
من تو را سفارش می کنم ای حسین به بازماندگانم از خاندان و فرزندان و خانواده خودت که از بدکارشان درگذری،و از نیکوکارشان بپذیری،و برای آنها جانشینی و پدری مهربان باشی،و دیگر آنکه مرا کنار رسول خدا دفن کنی که من به او و خانه او شایسته تر از دیگران هستم…
و اگر از این کار مانع شدند و جلوگیری کردند،من تو را به حق قرابت و نزدیکی که خدا برای تو قرار داده و قرابتی که با رسولخدا داری سوگندت می دهم که اجازه ندهی در این راه به خاطر من به اندازه خونی که از حجامت گرفته می شود خون ریخته شود تا آنگاه که رسولخدا(ص) را دیدار کنیم و شکایت خود به نزد او بریم،و آنچه از این مردم پس از وی بر سر ما رفته به او گزارش کنیم"
این را فرمود و از دنیا رفت، درود خدا بر او باد.
و در روایت شیخ مفید(ره) اینگونه آمده که پس از جریان مسموم شدن خود فرمود:
"فاذا قضیت فغمضنی و غسلنی و کفنی و احملنی علی سریری الی قبر جدی رسول الله (ص) لا جدد به عهدا،ثم ردنی الی قبر جدتی فاطمه بنت اسد رضی الله عنها فادفنی هناک،و ستعلم یا ابن ام ان القوم یظنون انکم تریدون دفنی عند رسول الله(ص) فیجلبون فی ذلک،و یمنعونکم منه،و بالله اقسم علیک ان تهریق فی امری محجمة دم"."چون من از دنیا رفتم، چشم مرا بپوشان و مرا غسل ده و کفن نما، و مرا در تابوت و به سوی قبر جدم رسولخدا(ص) ببر تا دیداری با او تازه کنم،سپس به سوی قبر جده ام فاطمه بنت اسد رضی الله عنها ببر و در آنجا دفنم کن، و زود است بدانی ای برادر که مردم گمان کنند شما می خواهید مرا کنار رسول خدا(ص)به خاک بسپارید،پس در این باره گرد آیند و از شما جلوگیری کنند،تو را به خدا سوگند دهم مبادا درباره من به اندازه شیشه حجامتی خون ریخته شود."